Постапка за одземање на деловна способност во Македонија – Сè што треба да знаете

Деловната способност претставува правна категорија која означува способност на едно лице самостојно да стекнува права и да презема обврски. Во Македонија, оваа способност е регулирана Закон за вонпарнична постапка, а нејзиното одземање се смета за сериозна правна мерка.

Одземањето на деловната способност значи дека лицето веќе не може самостојно да склучува договори, да управува со својата имотна состојба или да презема други правни активности без одобрение од старател.

Според законите во Македонија, одземањето на деловната способност најчесто се врши кога лицето не е во можност да расудува за своите постапки поради:

• Ментално заболување – шизофренија, деменција, тешки психички растројства.
• Интелектуална попреченост – состојби кои значително го намалуваат когнитивното функционирање.
• Алкохолизам или наркоманија – доколку лицето е зависник до степен што не може да се грижи за сопствените права и обврски.
• Друга состојба која влијае на способноста за расудување – сериозни невролошки заболувања или трауматски повреди на мозокот.

Постапката за одземање на деловната способност во Македонија може да ја покренат следните субјекти:

• Членови на потесното семејство (родители, брачни другари, полнолетни деца, браќа и сестри).
• Центар за социјална работа – во случаи кога е загрозена благосостојбата на лицето.
• Секое друго заинтересирано лице – како на пример, старател или институција каде што лицето е згрижено.

1. Поднесување на предлог до судот

Постапката се поведува со поднесување на предлог за одземање на деловна способност во Основниот суд во местото каде што лицето има живеалиште. Предлогот треба да содржи:

• Лични податоци за лицето за кое се бара одземање на деловната способност.
• Опис на причините зошто се бара оваа мерка.

Докази (медицинска документација, изјави од сведоци, извештаи од институции).

2. Судска постапка и медицинско вештачење

По приемот на предлогот, судот назначува вештак-специјалист (најчесто психијатар) кој врши проценка на состојбата на лицето. Судот може да побара и:

• Медицинска документација од психијатриски установи.
• Изјава од блиски лица или социјални служби.
• Лично сослушување на лицето, доколку тоа е можно.

3. Привремени мерки

Додека трае постапката, судот може да одреди привремени мерки, како што е назначување привремен старател кој ќе се грижи за правните и имотните интереси на лицето.

4. Донесување на судска одлука

Откако судот ќе ги разгледа сите докази и медицински извештаи, донесува пресуда со која може:

• Да ја ограничи деловната способност – Лицето може да врши само одредени правни активности, додека за другите му е потребно одобрение од старател.
• Да ја одземе целосно деловната способност – Лицето воопшто не може самостојно да презема правни дејствија.
• Одлуката за одземање на деловната способност може да биде привремена или трајна, во зависност од состојбата на лицето.

Последици од одземањето на деловната способност

По донесувањето на судската одлука:

• Лицето добива старател кој управува со неговите правни и имотни интереси.
• Се врши евиденција во соодветните институции (катастар, банки, нотари).
• Лицето не може да склучува договори, да се појавува како сведок или да учествува во правни постапки без одобрение.

Да. Ако состојбата на лицето се подобри, може да се покрене постапка за враќање на деловната способност. Ова се прави со:

• Поднесување на предлог до суд.
• Ново медицинско вештачење.
• Судска одлука за враќање на деловната способност (целосно или делумно).

Времетраењето зависи од сложеноста на случајот, но вообичаено трае неколку месеци до една година. Доколку има обемни медицински вештачења и повеќе докази, процесот може да биде подолг.

Судот најчесто бара лично сослушување на лицето, освен ако вештачењето утврди дека неговата здравствена состојба не дозволува учество во постапката.

Да, може да се поднесе жалба до повисок суд во рок од 15 дена од добивањето на решението. Доколку состојбата на лицето се подобри, може да се поднесе барање за враќање на деловната способност.

Одземањето на деловната способност е сложена правна постапка во Македонија, која се спроведува само кога тоа е неопходно за заштита на правата и интересите на лицето. Процесот вклучува судска постапка, медицинско вештачење и назначување старател. Ако состојбата на лицето се подобри, можно е повторно враќање на деловната способност.

Доколку ви е потребна правна помош во оваа постапка, најдобро е да се консултирате со адвокат или Центар за социјална работа.