Deadlock механизми во ДОО

Во првите години на работење, повеќето компании се формираат врз база на доверба и ентузијазам меѓу коосновачите. Често, уделите се поделени 50/50 – симболично, рамноправно и пријателски. Но токму таа рамноправност може да прерасне во блокада, кога двајца партнери не можат да донесат заедничка одлука.

Без вграден механизам за решавање вакви ситуации – т.н. deadlock механизам, компанијата може фактички да престане да функционира. Нема буџет, нема инвестиција, нема потпишување договори.

Овој проблем не е редок, особено во ИТ секторот и стартап заедницата. Решението е однапред, соодветно правно предвидување во основачките документи.

Deadlock е состојба во која двајца или повеќе сопственици не можат да донесат одлука по прашање кое бара нивна заедничка согласност или квалификувано мнозинство.
На пример:

• одлука за прифаќање инвеститор,
• назначување управител,
• пренос на интелектуална сопственост,
• земање заем или издавање гаранција,
• распределба на добивка.

Во македонската пракса, ваквите блокади најчесто се јавуваат кај ДОО со двајца сопственици со еднаков удел. Без механизам што го решава застојот, останува само судска постапка – скапа, долга и ризична.

За да се предвиди каде може да се појави блокада, потребно е однапред да се утврдат т.н. „резервирани прашања“ – точки за кои секогаш се бара согласност на сите основачи.
Типично, тоа се:

• годишен буџет,
• нови вработувања над одреден износ,
• склучување договори над конкретен праг,
• земање кредити или гаранции,
• пренос или лиценцирање на IP,
• издавање нови удели или влез на инвеститор,
• промена на седиште или дејност.

Откако ќе се утврдат резервираните прашања, потребно е да се дефинира механизам за решавање во случај на несогласување.

Овој механизам предвидува двостепено решавање на спорот:

1. Медијација – независно лице посредува меѓу основачите и предлага компромис.
2. Арбитража – ако медијацијата не успее, арбитражниот суд (на пример, при Стопанската комора) донесува обврзувачка одлука

Предност: брзо, доверливо и без долги судски постапки.
Рокови: медијација во 15 дена, арбитража во 30 дена.

Овој модел е најчист за правно уредување и е применлив за сите типови прашања, освен кога станува збор за чисто финансиски формули или купопродажба на удел.

Овој механизам предвидува двостепено решавање на спорот:

1. Медијација – независно лице посредува меѓу основачите и предлага компромис.
2. Арбитража – ако медијацијата не успее, арбитражниот суд (на пример, при Стопанската комора) донесува обврзувачка одлука

Компанијата може да именува независен член или советник кој има решавачки глас при израмнето гласање.
Ова лице може да биде адвокат, финансиски советник или лице од доверба кое не поседува удел, но има ограничено право да гласа само за „резервирани“ теми.

Предност: се избегнува застој без губење на контрола.
Недостаток: бара доверба во независното лице.

Еден од најпознатите механизми во корпоративното право.
Едниот основач доставува понуда со цена по удел (на пример, 1% од компанијата = 1.000 евра). Вториот мора да одлучи:

• или да ги купи уделите на првиот по истата цена,
• или да му ги продаде своите удели под истите услови.

Овој систем го мотивира понудувачот да даде фер цена – затоа што ризикува да биде купен по истата вредност.

Предност: чист, брз и економски рационален.
Недостаток: бара финансиска подготвеност на двете страни.

Сличен на Russian Roulette, но двете страни истовремено доставуваат запечатени понуди за купопродажба.
Лицето што понудило повисока цена ги купува уделите на другиот по својата понуда.

Предност: објективен и транспарентен процес.
Недостаток: бара јасно дефиниран метод за плаќање и депонирање на понуди (обично кај нотар или адвокат).

По истек на определен период без договор (на пример, 60 дена од појавата на блокада), секој основач може:

• со call опција – да понуди да ги купи уделите на другиот, или
• со put опција – да побара другиот да ги купи неговите удели,
  по однапред утврдена формула

Предност: предвидлив излез без емоции.
Недостаток: бара добро дефинирана формула и ревидирани финансиски податоци.

Кај финансиски прашања (буџет, вреднување, добивка), спорот може да го реши независен експерт – ревизор или финансиски аналитичар.
Одлуката на експертот е обврзувачка и мора да се спроведе.

Предност: брзо и стручно решение.
Недостаток: применливо само за прашања со бројки, не за стратегии.

Во стартапи каде се судираат две стратегии (на пример, технолошка насока или маркетинг пристап), може да се воведе принцип на „времено управување“.
Секоја страна добива контролен период (на пример, 6 месеци) за да ја спроведе својата насока. Ако KPI резултатите се постигнати – таа стратегија станува трајна.

Предност: базирано на податоци, не на емоции.
Недостаток: потребна е дисциплина и јасни мерливи индикатори.

1. Во Основачкиот акт или Founders’ Agreement, секогаш дефинирајте што се смета за „резервирани прашања“.
2. Вклучете барем еден buy-sell механизам (Shotgun, Shoot-Out или Put/Call).
3. Ако е возможно, обезбедете залог на удели или лична гаранција за сигурно плаќање при купопродажба.
4. Секогаш предвидете рокови – на пример, медијација 15 дена, арбитража 30 дена.
5. Усогласете го договорот со Законот за трговски друштва и процедурите на Централниот регистар.

Deadlock механизмите не се формалност, туку механизам за опстанок на компанијата.
Тие обезбедуваат предвидливост, фер однос и можност партнерството да заврши со достоинство – без суд, конфликти или блокирани сметки.

Во современиот стартап екосистем, особено кај ИТ компании каде времето е највредниот ресурс, ваквите механизми се неопходни.